Adet Düzensizliği
Normal adet, bayanların 21-35 günde (ortalama 28 gün) bir gördükleri, 2-6 gün süren toplam 20-60 ml kan kaybettikleri kanamadır. Bayanın adetinin ilk günüden diğer adetinin ilk gününe kadar olan döneme siklüs denir. Her bayan bir adetten sonra yeni siklüsünde bazı hormonların artmasıyla yumurtalıkların bir tanesinde yumurta oluşturur aynı zamanda rahim içi tabakanın (bebeğin rahimde yerleştiği bölge) gebelik için gelişmesini sağlar. Fakat o ay gebelik meydana gelmediyse hormonal aktivitenin azalmasıyla birlikte rahim içi tabaka dökülür. Bu rahim içi tabakanın dökülmesi adet (menses) olarak adlandırılır.
Normal adet tanımının dışındaki her durum adet bozukluğu (anormal adet) olarak adlandırılır. Konuyu açıklayacak olursak:
Oligomenore : Genellikle 35 günü geçen seyrek adet görme durumudur.
Polimenore : 21 gün veya daha sık adet görmedir.
Menoraji : Düzenli olan fakat 5 günden fazla ve miktarı 80 ml den fazla kanama halidir.
Metroraji : Düzeni belli olmayan tamamen düzensiz kanama demektir.
Menometroraji : Zamanı düzensiz ve sık aralarla olan fazla miktarda uzun süreli kanamadır.
Hipomenore : Zamanı düzenli fakat miktarı az olan adet kanamasıdır.
İntermenstrüel kanama : Normal adetler arası dönemde oluşan az miktarda kanamadır.
Postkoital (İlişki sonrası) kanama : İlişki sonrası olan kanamadır. İlişki sonrası kanama önemlidir. Vaginal ve servikal enfeksiyona, servikal polipe (et beni tarzında yapı) bağlı ilişki sonrası kanama olabilir. Fakat en önemlisi rahim ağzı kanseridir. İlişki sonrası kanama rahim ağzı kanserinin belirtisi olabilir. Bu yüzden mutlaka uzman muayenesi gerekir.
Menarş (ilk adet ) dediğimiz durumdan sonraki 2 yıl içinde adetler düzensiz olabilir. Çünkü genç kızın gelişim sürecinde ilk adetten sonra adetleri düzenli görmeyi sağlayıcı hormonal sistem de gelişme döneminde olduğundan, bu süreç 2 yılı bulur. Bu yüzden bu süreçte adetler düzensiz olabilir. Bu durumu normal olarak değerlendiririz. Eğer bayanın adet düzeni 2 sene geçmesine rağmen yerine oturmamışsa veya adetler düzene girdikten sonra bozulduysa doktor değerlendirmesine gerek vardır. Enfeksiyon, hormonal bozukluk ve hormonal bozukluğa neden olan bazı sebepler adet düzensizliğine sebep olabilir. Bu sebepler şunlardır:
Polikistik over sendromu (yumurtalıklarda küçük kistçikler, sivilcelenme,tüylenme ve seyrek adet ile seyreden sendrom )
Tiroid bezinin az veya çok çalışması
Aşırı ve ani kilo alma ve verme
Aşırı fiziksel egzersiz
Stres
Genç bayanların yeni adet görme döneminde düzenli yumurtlama olamadığı için bayanda hormonlar düzenli bir denge içinde çalışamadığından östrojen fazlalılığı olur ve rahim içi tabaka kalınlaşır. Belli bir adetsiz dönmeden sonra uzunca süren ve fazla kanama dönemi meydana gelir. Bazen bu durum tedavi gerektirebilir. Bunun dışında genç bayanlarda tedaviye dirençli fazla kanama durumlarında, bayanda doğuştan pıhtılaşma faktör eksikliği akla getirilmelidir.
8 yaşından evvel vaginal kanama olduysa mutlaka doktor yardımı gerekir. Eğer bayanda sekonder sex karakterleri (kadınlıkla ilgili gelişmeler-göğüs gelişimi ve gerekli bölgelerde tüylenme) 13 yaşında hala gelişmediyse veya kadınlıkla ilgili gelişmeler olduğu halde 16 yaşında hala adet görmediyse uzman değerlendirmesine ihtiyaç vardır.
Menopoz öncesi dönemde de adet düzensizliği olur. Bu düzensizliğin süresi kişiden kişiye göre değişir. Bu dönem menopoza girmeden evvelki 1-2 yıldan 7 yıla kadar uzayabilir. Bu dönemde artık yumurtalıklar fonksiyonlarını yitirmeye başladığından hormonal aktivite azalır. Buna bağlı olarak ateş basmaları, terleme, depresyon gibi şikayetler başlar. Bu dönemdeki bayanlar ultrason, rahim içi örnekleme veya histereskopi ile değerlendirilir. Anormal durumun olup olmadığı saptanır. Aynı zamanda menopoza yakın dönem ve menopoza girilen ilk yıllarda kemik erimesi hızlı olduğundan, eğer bayanın tetkikler sonucunda tıbbi durumu müsaitse biz hormon desteğiyle bayanın adetlerini düzenleriz, kemik erimesini önleriz ve de terleme, ateş basması gibi şikayetlerini engellemiş oluruz.
Bazı kanamalar hastaları endişelendirse bile klinisyenler açısından problem teşkil etmez. Örneğin ovulasyon kanaması, bu kanama bayanların yumurtlama zamanına denk gelen lekelenme tarzında kanamadır ve masumdur. Bazı ağrı kesiciler, adeti azaltır. Bu da normal durumdur. Spirali olan bayanlarda ise adet miktar ve süre olarak normalden biraz fazladır. Normal olarak değerlendirilir. Doğum kontrol hapı kullanmaya yeni başlamak özellikle ilk ayda %30-40 ara kanama yapar. Hapa devam etmek gerekir. Doğum kontrol hapı kullanmak adetleri azaltır. Bu doğum kontrol hapının normal etkisidir. Doğum kontrol hapını unutmak da ara kanama yapar. Fakat hapı bırakmadan devam etmek gerekir. Ancak o ay için korunma olmaz. Eşin korunması gerekir.
Üreme çağında adet düzensizliğinde ilk aklımıza gelen gebeliktir. İlk önce gebelik testi yaparak bu kanamanın gebelikten dolayı olup olmadığını anlarız. Eğer gebelik yoksa adet düzensizliğinin sebebini araştırırız. Bu sebepler arasında; kadınlık hormonlarında anormallik, tiroid bezinin az veya çok çalışması, androjen (erkeklik hormonu) fazlalığı, prolaktin fazlalığı yer alır. Ayrıca aşırı alkol kullanan bayanlarda ve karaciğer hastalığı olanlarda pıhtılaşma faktörleri azaldığından veya doğuştan pıhtılaşma faktörü eksikse adetlerin miktarı fazla olabilir. Vaginit (doğum yolu iltihabı), servisit (rahim ağzı iltihabı), endometrit (rahim içi enfeksiyon), rahim ağzı yarası (servikal erozyon), rahim ağzı et beni (servikal polip), rahim içindeki spiralin kayması, rahimde myom (ur) olması, adenomyozis (rahim içi tabakanın rahimin kas tabakası içinde de bulunması), endometrial polipler (rahim içinde et beni), endometrial hiperplazi (rahim içi tabakanın kalınlaşması), Asherman sendromu (rahim içi yapışıklık) adet bozukluğu yapar. Ayrıca yumurtalıklarda kist olması veya polikistik over (yumurtalıklarda kistçik olması) hastalığı ve rahim,rahim ağzı vagina ve yumurtalık kanseri de adet problemi yaratır.
Adetin ilk gününden diğer adetin ilk gününe kadar geçen süre 35 günü geçiyorsa, seyrek adetten bahsedilir. Bunun sebepleri arasında polikistik over (yumurtalıklarda küçük kistçikler), yumurtalık kistleri, prolaktin (süt hormonu) fazlalığı, guatr olması, kadınlık hormonları arasında dengesizlik, adeti yeni görmeye başlama ve menopoza yakın dönemde olma yer alır.
Rahimde iltihap, myom (ur) olması, adenomyozis (rahim içi tabakanın rahimin kas tabakası içinde de bulunması) endometrial hiperplazi (rahim içi tabakanın fazla kalınlaşması), rahim kanseri, spiral kayması durumunda adet miktarı fazlalaşır. Eğer bayan aşırı alkol kullanıyorsa veya karaciğer rahatsızlığı varsa pıhtılaşma faktörleri azalır ve adet miktarı fazlalaşır. Ayrıca doğuştan pıhtılaşma faktör eksikliği varsa bayanın adetleri fazla miktarda olur.
Adet düzensizliğinde tanı koymak için ilk önce gebelik testi yapılarak gebelik olup olmadığı saptanır. Eğer gebelik yoksa adet düzensizliğinin diğer sebeplerini araştırmak için diğer testler yapılır. Eğer bayanda kanama miktarı fazlaysa hemogram yapılır. Bu test bize bayandaki kansızlık durumunu hem de trombosit denen kanın pıhtılaşması ile ilgili hücrelerin sayısını bize gösterir. Hormon testleri (FSH, LH, E2, Prolaktin, tiroid hormonları, testesteron vs.) hormonal durum hakkında bilgi verir. Ultrasonografi ile myom (ur), rahim içi artmış kalınlık veya yumurtalıkta kist gibi anormal durum gösterilir. Salin infüzyon sonografi (SİS), rahim içine steril serum verilerek yapılan özel bir ultrason tekniğidir. Bu ultrason ile rahim içinde polip veya myom (ur) saptanır. D&C (Dilatasyon ve Küretaj), rahim içinden parça almaktır. Rahim içinde anormal durum olup olmadığı anlaşılır.Histereskopi, rahim içinin kamera ile görüntülenmesidir. Bu şekilde rahim içinde myom (ur), polip veya rahim içi yapışıklık saptanıp, tedavi edilir.Histerosalpingografi (HSG), rahim içine filmde görülebilen sıvı verilerek rahim filmini çekmektir. Bu film ile rahim içinde myom (ur), polip veya rahim içi yapışıklık saptanır. Fakat günümüzde histereskopi ve SİS yönetiminin gelişmesiyle, adet düzensizliği tanısında histerosalpingografi tetkikinden uzaklaşılmıştır.Magnetik Rözenans İnceleme (MRI), nadir yapılır. MRI sayesinde karın içinde görülen kitlenin rahime ait olup olmadığı saptanır. Rahime ait bir ur varsa, bunun sayısı, büyüklüğü, yerleşim yeri, diğer organlara özellikle idrar yollarına yaptığı basının derecesi saptanır.
Tedavide,adet döneminde normalden biraz fazla kanaması olan hastalarda bazı ağrı kesiciler kanamayı azaltmak için kullanılır. Kanaması fazla olan bazı hastalarda hormon içermeyen bazı ilaçlar da kanamayı durdurmak için kullanılabilir. Hem kanaması fazla olan hem de gebelikten korunmak isteyen bayanlara hormonlu spiral önerilir. Tiroid hormonunun az veya çok seviyede, prolaktin (süt hormonu) hormonunun yüksek seviyede olmasında bu hormonları normale getirecek medikal veya cerrahi tedavi yapılır. Enfeksiyon varsa tedavi edilir. Yerinden kaymış bir spirale bağlı kanama bozukluğu, spiralin çekilmesi ile sonuçlanır. Eğer rahim içinde veya rahim ağzında polip varsa polip alınması (polipektomi) şeklinde cerrahi müdahale yapılır. Rahim içinde yapışıklık varsa operatif histereskopi ile düzeltme işlemi yapılır. Rahimde myom (ur) varsa ilaç tedavisi ile kanamalar durdurulamıyorsa veya bayanda myom şikayet yapıyorsa myomun alınması (myomektomi) veya rahimin alınması (histerektomi) ile tedavi edilir. Polikistik over (yumurtalıklarda kistçikler) hastalığında ilaç tedavisi yapılır. Yumurtalıklarda kist varsa ilaç tedavisi ile tedavi edilemezse kistin alınması (kistektomi) veya yumurtalığın alınması (ooferektomi) şeklinde tedavi edilir. Fakat bayanda muayene ve ultrasonda herhangi bir anormallik saptanamazsa östrojen ve progesteron veya sadece progesteron içeren hormon hapları ya da doğum kontrol hapları ile adetler düzenlenir.
Özetlersek; adet düzensizliğinde sebebe yönelik tedavi yapılır. Patolojik durum saptanmazsa, adet düzenleyici ilaç tedavisi uygulanır.
Yrd. Doç. Dr. Hakan PEKER
Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı
Leave Your Comment